Bir yıl evvel oluşmuş ve odunlaşmış bulunan yıllık sürgünlerin %85-95*’inin yaprak dökümünden yeniden uyanmasına kadar geçen dönem içerisinde kesilip çıkarılması işlemine budama denir.
Budama hangi amaçlarla yapılır?
Asmaya uygun şekil verilerek korunması,
Ürün çubuklarının dengeli bir şekilde dağıtılması,
Uzun yıllar kapasitesiyle orantılı bir şekilde ürün oluşturmasının sağlanması,
Toprak işleme, sulama, ilaçlama, hasat vb. kültürel işlemlerinin kolaylaştırılması,
Yeşil budama, salkım seyreltme işçiliği ve benzeri işçilik maliyetlerinin azaltılması
Budama ne zaman yapılmalıdır?
Budama yaprakların tamamen döküldüğü, yıllık sürgünlerin tamamının kahverengileştiği ve odunlaştığı dönemden gözlerin uyanmasına 15 gün kalana kadar olan dinlenme (uyku) döneminde yapılır.
Erken budanan asmada gözler erken uyanır. Bu gözler özellikle Nisan ayı başlarındaki ilkbahar geç donlarından daha fazla zarar görürler. Böyle bölgelerde soğuk zararını en aza indirmek için budamayı mümkün olduğu kadar geç yapmak gerekir.
Ölükol, kav gibi mantari hastalıklar yağmurla nemle yayılırlar. Hastalık etmenlerinin budamada açılan yaralardan 2 ay süreyle içeri girme tehlikeleri vardır. Erken budama ile bu risk artacağından budamayı geciktirmek gerekir.
İlkbahar geç donlarından etkilenmeyen erkenci sofralık üzüm yetiştiriciliğinin yaygın yapıldığı güney bölgelerimizde ise bağların budanması erken uyanması ve hasadın erkene alınabilmesi bakımından tavsiye edilir.
Dinlenme (Uyku) dönemi başlamadan yapılan budama zararlıdır
Asma hasattan sonra da canlılığını devam ettirir ve kışı geçirmek için gerekli besinleri biriktirmeye devam eder. Erken budama ile yeterli besin biriktiremeyen sürgünler pişkinleşemez, soğuktan ve hastalıklardan daha fazla etkilenir. Dolayısıyla hasatla yaprakların tamamen döküldüğü dönem arasındaki erken budama zararlıdır.
Budamada bırakılacak çubuk miktarı ve göz sayısı ne olmalıdır?
Budama yapılırken asmada bırakılacak çubuk miktarının belirlenmesinde en iyi ölçü, asmanın bir önceki yılda gösterdiği gelişmenin gözlenmesidir. Yapılan gözlemde çubuklar çeşide özgü kalınlığa ulaşarak normal düzeyde gelişme göstermiş ise bir önceki yılın sayısına yakın çubuk ve göz bırakılması gerekmektedir. Asmada bulunan çubukların fazla sayıda, normalden daha kalın, kuvvetli, uzun ve aşırı gelişme göstermesi yanında fazla sayıda obur sürgünleri de görülüyor ise bu durumda çubuk ve göz sayısı arttırılmalıdır. Çubuklar az sayıda, cılız ve zayıf gelişerek iyi olgunlaşamadığında ise önceki yılda asmanın kapasitesinin üzerinde yüklendiğinin işareti olup bu koşullarda asma daha sert budanarak çubuk ve göz sayısı azaltılmalıdır.
2-3 göz üzerinden gerçekleştirilen kısa budamada ise daima gövdeye yakın olan sürgünler ürün çubuğu olarak tercih edilmekle birlikte bazen daha uzakta olmasına rağmen sağlıklı, iyi pişkinleşmiş, dik gelişen sürgünler de tercih edilebilir. Yine kısa budanan çeşitlerde asmanın kaldırabileceği düşünülerek 5-7 göz bırakılıp ürün yükünün artırılması yoluna gidilebilir.
Asmanın ürün miktarı ile sürgün gelişmesi arasında ters bir ilişki mevcuttur. Özellikle asmaya kapasitesinin üzerinde yükleme yapıldığında sürgün gelişmesi zayıflayarak, ürünün kalitesi düşmekte ve üzümlerin olgunlaşması da gecikmektedir.
Bağcılıkta uygulanan budama şekilleri
1.Baş Budamaları
Budama ünitelerindeki yıllık sürgünlerin bir göz üzerinden budanması işlemidir. Amerikan asma anaçları ile soğuk yörelerde zayıf gelişen omcalarda uygulanır. Bu işleme kabaklama da denilmektedir.
2.Kısa Budamalar
İki yaşlı dalın üzerinde bulunan bir yaşlı sürgün üzerinde 2-3 göz bırakacak şekilde yapılan budamalardır. Kısa budamalar genel olarak, dip gözleri verimli çeşitlerde, zayıf gelişen ancak genetik vasıf olarak iri salkım yapan çeşitlerde ve omcada kuvvetli sürgünler oluşturmak veya omcayı yeniden şekillendirmek amacıyla yapılan gençleştirme budamalarında tercih edilir.
3.Uzun Budamalar
Bu budama dip gözleri az verimli kuvvetli gelişen çeşitlerde uygulanmaktadır. Bazı yörelerde Goble ve bazı terbiye şekillerinde uzun budama kullanılır. Çubuk üzerinde 5-7 göz bırakılır.
4.Karışık Budamalar
Hem uzun (8 ve daha fazla), hem de kısa (2-3) gözlü çubukların kullanıldığı budama şeklidir. Kısa bırakılan sürgüne yedek (ırgat), uzun bırakılan ürün çubuğuna bayrak denir. Budamada bırakılan kısa çubuklar ertesi yılın yedek ve ürün çubuklarını oluştururlar. İyi sürgün vermiş kısa çubukta gövdeye yakın olan sürgün yeniden ırgat, uçtaki sürgün bayrak olarak bırakılır.
Bu budama şekli kuvvetli gelişen verimli fakat dip gözleri genellikle verimsiz çeşitlerde (özellikle Sultani Çekirdeksiz) uygulanır. Her uzun çubuğa bir kısa çubuk bırakmak idealidir. Verim çağındaki asmalarda ırgat bırakmayı ihmal etmemeli en azından 2 uzun çubuğa bir kısa çubuk bırakılmalıdır.
Budamada dikkat edilmesi gereken hususlar
Budamayı ehil kişiler yapmalıdır.
Asmalar çeşidin gerektirdiği şekilde budanmalıdır.
Asmalara gereğinden fazla ürün yükü verilmemelidir.
Budama zamanına dikkat edilmelidir.
Budamada bırakılacak ürün çubukları verimli çubuklardan seçilmelidir.
Bırakılacak ürün çubukları sağlıklı ve pişkin olmalıdır.
Çok kalın ve ya çok ince çubuklar ile boğum araları çok dar ve ya çok geniş olan çubuklar ürün çubuğu olarak bırakılmamalıdır.
Ürün çubukları destek sistemi üzerinde dengeli bir şekilde bağlanmalı, çubuklar tellere bağlanırken mümkün olduğunca üst üste ve sık sarılmamalıdır.
Çubuklar mümkün olduğunca en alt tele bağlanmalı, tele paralel kısım mümkün olduğunca uzun olmalıdır.
Sultani çekirdeksiz budamasında mümkünse her bayrağa bir yedek (ırgat) bırakılmalı, olmazsa en azından 2 bayrağa 1 yedek bırakılmalıdır.
Yedekler güneş gören iyi havalanan gövdeye yakın bölgelerde bırakılmalıdır.
2 veya daha fazla yaşlı karakolların gövde teli hizasından kaçmasına izin verilmemelidir.
Budama artıkları mutlaka bağın arasından uzaklaştırılmalıdır.
Özellikle kav gibi hastalıkların budama makası ile bulaştığından hastalıklı asmalar budanırken ya en sona bırakılmalıdır ya da asmadan asmaya geçerken makas dezenfekte edilmelidir.
Not: Budamandan sonra %4’lük bordo bulamacı uygulamasını mutlaka yapınız.
